Beensnijden
Het snijden en bewerken van beenderen is al zo oud als de mensheid. Van de botten van het gejaagde wild werden vroeger drinkbekers, naalden, speerpunten en sierraden gemaakt. Wanneer de technieken in de loop van de eeuwen verbeteren worden de gebruiksvoorwerpen steeds mooier en naarmate moderne gereedschappen beschikbaar komen worden de beenderen steeds vaker vervaardigd als sier- en/of kunstvoorwerp. In ons land hielden vroeger vooral vissers en slagers zich met deze kunstvorm bezig. Ze hadden immers materiaal genoeg. Tegenwoordig wordt het beensnijden in Nederland nog door een enkeling als kunstvorm uitgeoefend. Mijn Slager laat, in verkorte vorm, zien hoe dat in zijn werk gaat.
Het been
Voor het bewerken van beenderen zijn runder- en paardenbeenderen geschikt. Voornamelijk de ronde en harde pijpbeenderen, die wij kennen als mergpijpen voor de soep, en de dunne en platte schouderbladen worden gebruikt. De andere benen hebben een sponzige vorm en zijn daarom niet zo geschikt. De runderbotten zijn wat lichter van kleur. Paardenbotten zijn vaak veel geler. De beenderen worden stevig uitgekookt en worden daarna schoongemaakt. De mooiste en meest waardevolle stukken bestaan uit één stuk en komen bijvoorbeeld uit de mergpijp. Het bovenste bot op de foto. De botstructuur hiervan is massief. Ook worden wel stukken vervaardigd uit het schouderblad (onderste bot). Deze worden uit het dunne deel van het blad gezaagd net als bij triplex. De verkregen uitzaagsels worden dan vaak als een soort bouwpakket in elkaar gezet.
Gereedschap
Om been goed te bewerken heb je verschillende gereedschappen nodig. Vijlen om het been mooi glad af te werken. Tegenwoordig wordt er ook vaak gebruik gemaakt van kleine hobby schuurtolletjes. Zij beschikken over een heel arsenaal kleine slijptolletjes die het nauwkeurig werken een stuk vergemakkelijken. Verder heb je figuurzaaggereedschap nodig om het been uit te zagen en op de gewenste maat te maken. Ook worden wel kleine draaibankjes en gutsen en mesjes gebruikt om het been te bewerken in het model zoals je voor ogen hebt. Voor het grovere werk, bijvoorbeeld het verwijderen van de knoppen van de grote mergpijpen van een rund, komt een stevige ijzerzaag van pas. Ook is het soms nodig om bij speciale bewerkingen het been voorzichtig in een bankschroef te klemmen.
Van start
Allereerst zorg je ervoor dat het been de juiste bewerking heeft ondergaan. De overtollige stukken worden afgezaagd. Denk hierbij aan de knoken van een mergpijp bijvoorbeeld. Het ben dat je gebruiken wilt wordt van vleesresten ontdaan en moet dan minstens anderhalve dag in het water staan zodat de bloedresten er uit trekken. Daarna worden de beenderen uitgekookt. Tijdens dit proces wordt het beenmerg uit de mergpijp verwijderd zodat ook de binnenkant mooi schoon kan koken. Na het verwijderen van het merg moeten de botten nog minstens anderhalf uur doorkoken in water waaraan soda is toegevoegd. Nog aanwezige peesresten kunnen makkelijker na het koken verwijderd worden. Na het afkoelen van de beenderen wordt het uiteindelijke model in grove lijnen op het been geschetst. Dat gaat het beste met een gewoon potlood
Versieren
Met behulp van de figuurzaag wordt het been in een ruwe vorm gezaagd. Met deze zaag kun je na het boren van kleine gaatjes ook de grote gaten en uitsnedes zagen. Wanneer de beoogde vorm eenmaal aanwezig is kun je met een grove vijl, mesjes en gutsjes het been verder uitsnijden en verfijnen tot de gewenste ruwe vorm. De mesjes gaan niet echt gemakkelijk door het been dus zorg voor scherp gereedschap. Probeer niet ineens een grote groef te maken, maar steek de snedes in meerdere keren uit. Voor een groeve snijd je bijvoorbeeld eerst links en dan rechts in de vorm van een gootje naar elkaar toe. Dat geeft het beste resultaat. Als het meeste grove materiaal is weggestoken kun je met fijne vijltjes van verschillende formaten en door met een mesje te krabben het eindresultaat nog verder verfijnen.
Afwerken
Het afwerken gebeurt door het been te schuren en te polijsten. Schuur eerst met wat grover schuurpapier de ergste oneffenheden weg en gebruik om het geheel te verfijnen steeds fijner schuurpapier. Als alle krasjes en oneffenheden weg zijn kun je het been helemaal glad schuren met VIM in combinatie met water. Dat werkt als een soort dikke polijstpasta. Doe de VIM op een lapje in de palm van je hand en bewerk zo de grotere stukken been. Voor de fijnere en meer bewerkte stukken gebruik je een borsteltje en eventueel tandpasta dat geeft een mooie matte glans. Wanneer het been een mooie eindglans krijgt ben je klaar en wordt het been afgespoeld.
Het eindresultaat
Het werkstuk kan na droging nog extra gepolijst worden door het te borstelen met een tandenborstel en koperpoets. Daardoor wordt het eindresultaat nog mooier van glans en wordt het tevens extra beschermd. Goed inwrijven en met een droge doek uitwrijven. Deze bewerking mag je meerdere keren herhalen. Aan het eind wordt alles nog eenmaal afgewassen en gedroogd en kun je het kunstwerk presenteren.
