Visserijgeschiedenis: wetenswaardigheden
Foto: silhouetten van de traditionele vissers bij zonsondergang in Sri Lanka
Het belangrijkste doel van de visserij is het voeden van de wereldbevolking. Het overgrote deel van de vangst uit water wordt bepaald door vis. Producten als oesters, mosselen en dergelijke vormen desondanks een belangrijk deel zeker in de gematigde klimaatzones. Vis wordt gerookt, gekookt, gebakken en gedroogd gegeten. In sommige landen eet men de vis zelfs rauw zoals de haring in Nederland en rauwe vis bij de Eskimo’s en de Japanners. Er zijn maar weinig soorten die niet gegeten kunnen worden. Denk hierbij aan giftige soorten en vissen die veel te veel graat hebben. De hoeveelheid visproducten die geconsumeerd wordt verschilt per land. Er zijn landen vrijwel helemaal afhankelijk van de visvangst terwijl andere landen het meer als een welkome en smakelijke aanvulling van de maaltijd zien. Ook wordt vis wel gevangen om te dienen als grondstof voor de productie van onder andere lijm en de schubben voor de glans van cosmetica producten.
Geschiedenis
Zo lang de mens op aarde is hebben we al te maken met de visserij. Op veel plaatsen in de wereld had men vis in het dagelijkse leven gewoon hard nodig. Het is bekend dat men duizenden jaren geleden al weekdieren uit zee verzamelde. Zo vonden archeologen ‘mosselhopen’ langs de Engelse kust en langs de Indische Oceaan in Zuid-Afrika. Verder ontdekten geleerden in geschriften van meer dan 2000 jaar geleden dat er in de Eufraat en Tygris in Mesopotamië, een streek die ligt in de huidige staat Irak en het noordoosten van het huidige Syrië, meer dan 50 verschillende vissen zwommen die als voedsel dienden. Zelfs in de Oude stad Ur een voormalige stad in Sumer, in het zuidelijk deel van Mesopotamië, waren er al viskraampjes waar men gebakken vis kon eten. Bekend is ook dat de Egyptenaren volop handelden in gedroogde en gezouten vis. In China wordt al meer dan 30000 jaar geleden met de hengel gevist terwijl in de Middel Eeuwen in Europa de hengel nog het exclusieve tijdverdrijf was voor de adel. Ook op andere plaatsen van menselijke bewoning vonden onderzoekers naast de restanten van vuren ook restanten van vangsten uit het water. Visgerei als hengel, speer, harpoen, drietand en het gebruik van vis netten worden eveneens sinds de steentijd gebruikt. Visgerei als haken werd onder andere gesneden uit beenderen en hoorns. Op verschillende plaatsen in de wereld zijn resten hiervan teruggevonden. Uit het meer recente verleden (6000-7000 jaar geleden) zijn aanwijzingen gevonden dat men ook vanuit boten viste.
In eerste instantie werd er alleen gevist in het zoete water van de binnenwateren. Dat was relatief gemakkelijk en veilig en de hoeveelheid vis was ruim voldoende voor de binnenlandse behoefte. Door de groei van de steden en de verbetering van de scheepsbouw wijzigde de situatie en ging men de zee op.
Vis is dus al duizenden jaren niet meer weg te denken uit het leven van de mens. Zelfs in de spirituele en godsdienstige wereld was vis aanwezig. Zo was het teken van de vis het Christus symbool van de allereerste Christenen en waren zijn leerlingen vissers.
In Joodse gezinnen is vis ook al eeuwen het middelpunt van de Paasmaaltijd en wie kent niet de Katholieke vrijdag vastendag waarop alleen vis en geen vlees gegeten mag worden. Vooral voor de handel was deze strikte regel meer dan welkom. In Frankrijk kwam er in 1648 zelfs een wet die herbergen verbood om in vastenperiodes vlees te serveren. Bekend is ook dat aan het hof van Lodewijk de XIV de vijfde gang bestond uit vis. Op die manier werd de smaak van vlees en wild weggenomen.
Voor de Hollanders was vis meer dan uitstekend. Ze verdienden er ruim geld mee. Vooral de haring was de grote vetpot. Vooral na de uitvinding van het haringkaken van Willem Beukelszoon uit Biervliet kregen de Hollanders een enorme voorsprong. Op enig moment verdienden in de Lage Landen meer dan 450.000 mensen hun brood in de visserij. Een bekend gezegde in die tijd was: “Haring in het land, dokter aan de kant”.
Bijnamen
Naast haring waren tal van andere vissoorten een bekend verschijnsel op de menu’s. Dat blijkt vooral uit oude schilderijen en uit verhalen die nog steeds de ronde doen in bepaalde streken van ons land. Zo worden Weertenaren nog steeds ‘roggestekers’ genoemd omdat een vishandelaar ooit een verse rog van zijn kar verloor en de bevolking massaal met speren er op uit trok om het monster te doden. Iets dergelijks gebeurde in Dokkum waar een kreeft werd verloren. De ‘wel erg grote garnaal’ werd onder de stadsbrug verzopen om erger te voorkomen.
Volksvermaak
Paling was ook zo’n vissoort die alom bekend was. De vis werd niet alleen gegeten maar was ook onderdeel van volksvermaak als het ‘palingtrekken’. Een wedstrijd waarbij men als schipper vanaf de boot de paling van het touw moest trekken die over een gracht was op gehangen. In Amsterdam werd deze activiteit uiteindelijk verboden. Maar in 1886 werd het feest opnieuw in de Jordaan gehouden en leverde het ingrijpen van de politie een trieste balans op van 26 doden en ongeveer 100 gewonden. Deze festiviteit staat nu nog bekend als het ‘Palingoproer’.
Vroeger in Nederland
Vroeger was het vangen van vis voor Nederland een niet te onderschatten beroepsgroep. In tal van havens vertrokken de vissers naar zee om daar hun brood te verdienen. Hele dorpen waren er van afhankelijk. Men was daar visserman of men werkte in de visverwerking. Met name Urk is nog steeds zo’n bekende vissershaven.
Vissen waren vroeger een heel eenvoudige handarbeid. Men viste vanaf de wal of men viste met behulp van roeiboten. Daarachter hing een net, de zogenaamde ‘zegen’, en als dat vol was werd het net op de wal getrokken. Om te vissen maakte men, bij het vissen op garnalen, soms zelfs gebruik van paarden. Ook liep de visser wel zelf door het water met een ‘schrobnet’ achter zich aan om garnaaltjes en kleine platvisjes te vangen. Aan de Noordzeekust bij Noordwijk en Katwijk wordt nog zo nu en dan nog zo gevist. Het bleef natuurlijk niet bij dit handmatige vissen. Men ontdekte al snel dat je met zeilboten veel meer resultaat had van de inspanningen. Wanneer ze dan ook nog weinig diepgang hadden kon je met deze schuiten ‘bomschuiten’ gemakkelijk het strand opvaren.
Toen men eenmaal met zeilboten ging vissen werd al snel ontdekt dat je de ouderwetse schrobnetten gemakkelijk groter kon maken en aan bomen die links en rechts aan de schuit waren bevestigd vast kon maken zo ontstond de ‘boomkorvisserij’.
Haring was de belangrijkste vissoort waarop vroeger werd gevist. Om zo efficiënt mogelijk te vissen gebruikten vissers ‘de vleet’. Een groot aantal netten die, als een soort gordijn, door de zee werden getrokken. Het net werd na een bepaalde tijd met de hand aan boord getrokken.
Tegenwoordig
Tegenwoordig neemt de techniek veel van het oude handwerk over. We kennen de zeevisserij, de aquacultuur en de binnenlandse visserij. De zeevisserij levert ons onder andere haring, kabeljauw, makreel, tonijn en schol. Andere soorten als walvis en dolfijn evenals haai en rog om maar eens een paar voorbeelden te noemen staan sterk ter discussie en zijn in veel landen verboden. De aquacultuur is een wereld apart en ‘Vers-inspiratie’ zal daaraan een aparte pagina wijden. De binnenlandse visserij bestaat hoofdzakelijk uit de sportvisserij. Veel is er niet meer over van de professionele binnenlandse visserij.
Ondanks alle verschillen is de visserij in veel landen een belangrijke vorm van inkomsten. Ze vormt namelijk een uitstekende bron van dierlijke voedingseiwitten. Ook deze situatie is weer sterk afhankelijk van het land waar de activiteit plaats vindt.
De visserij in Nederland
Al met al is vis en de visserij nog steeds een bekend gegeven in Nederland. Nog steeds zijn onze vissers wereldberoemd. Zo is het bekend dat de gemiddelde Nederlandse beroepsvisser per jaar rond de 400 ton vangt terwijl zijn Egyptisch collega genoegen moet nemen met circa 1000 kilo. Een situatie die is ontstaan door de verbetering van de vangmaterialen, de schepen en de elektronische hulpmiddelen. Vis is een niet weg te denken onderdeel op de menukaart. “Vers-inspiratie” brengt via de website volop informatie over de visserij en de producten die dat wereldwijd oplevert. Ook laten we u via reportages kennis maken met visspecialisten, visboeren zoals we vroeger zeiden, die hun vak nog met veel plezier beoefenen vanuit moderne winkels.
